Stan nadzwyczajny jest wyjątkowym reżimem prawnym, którego wprowadzenie ma na celu odwrócenie lub zmniejszenie skutków występujących zagrożeń. Kolejną przesłanką jest wyczerpanie wszystkich innych środków przewidzianych w Konstytucji. Stan nadzwyczajny dzieli się na trzy rodzaje: stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej. Stan nadzwyczajny wprowadzany jest na podstawie ustawy w celu jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
Stan wyjątkowy przewiduje zawieszenie praw obywatelskich
Stan wyjątkowy jest więc rodzajem stanu nadzwyczajnego. Jego wprowadzenie powoduje ograniczenie niektórych praw i swobód obywatelskich. Jest przewidziany na wypadek zagrożenia ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Jeśli prezydent uzna, że któraś z tych wartości jest zagrożona, to na wniosek rządu może wprowadzić stan wyjątkowy. Następnie przedstawiany jest Sejmowi. Nie może on trwać jednak dłużej niż trzy miesiące.
Wprowadzenie stanu wyjątkowe skutkuje częściowym lub całkowitym zawieszeniem praw obywatelskich. Zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym ograniczenia dotyczyć mogą:
dostępu do towarów konsumpcyjnych, poprzez całkowitą lub częściową reglamentację zaopatrzenia ludności,
wolności działalności gospodarczej, poprzez nakazanie okresowego zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju albo ustanowienie obowiązku uzyskania zezwolenia na rozpoczęcie działalności gospodarczej określonego rodzaju,
działalności edukacyjnej, poprzez okresowe zawieszenie zajęć dydaktycznych w szkołach wyłącznie ze szkołami wyższymi, z wyjątkiem szkół duchownych i seminariów duchownych,
obrotu krajowymi środkami płatniczymi, obrotu dewizowego oraz działalności kantorowej,
transportu drogowego, kolejowego i lotniczego oraz w ruchu jednostek pływających na morskich wodach wewnętrznych i na morzu terytorialnym, a także na śródlądowych drogach wodnych,
funkcjonowania systemów łączności oraz działalności telekomunikacyjnej i pocztowej, poprzez nakazanie wyłączenia urządzeń łączności lub zawieszenia świadczenia usług, na czas określony, a także poprzez nakazanie niezwłocznego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej radiowych i telewizyjnych urządzeń nadawczych i nadawczo-odbiorczych lub ustalenie innego sposobu ich zabezpieczenia przed wykorzystaniem w sposób zagrażający konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli albo porządkowi publicznemu,
prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz innych rodzajów broni lub określonych przedmiotów, poprzez nakazanie niezwłocznego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej albo zakazanie noszenia,
dostępu do informacji publicznej.
Jak podaje infor.pl czasie trwania jednego ze stanów nadzwyczajnych i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może zostać skrócona kadencja Sejmu, nie mogą zostać przeprowadzone wybory samorządowe ani parlamentarne, wybory prezydenckie ani referenda krajowe. Wprowadzenie stanu wyjątkowego oznaczać więc będzie przesunięcie zaplanowanych na maj 2020 roku wyborów prezydenckich w Polsce.
Ustawa przede wszystkim tworzy warunki prawne do większego zaangażowania policji lub wojska w pomoc obywatelom. Może się to też wiązać z dodatkowymi zakazami lub ograniczeniami. Mogą to być na przykład ograniczenia w przemieszczaniu. Na podstawie stanu wyjątkowego można zablokować lotniska, dworce, zakazać prowadzenia określonej działalności gospodarczej, reglamentować towary konsumpcyjne czy odgórnie ustalać ich ceny. Łamanie zakazów związanych z wprowadzeniem stanu wyjątkowego podlega karze aresztu albo grzywny.
